Met een rollend tapijt, in feite een hellingbaan, kan de fietser vanaf 26 januari de nieuwe stalling onder het Open Havenfront bereiken. 28 januari wordt er een feest(je) gevierd voor de stad. Architectonisch en logistiek is hier een nieuwe standaard neergezet. En dat geldt ook voor de kleinere stalling onder het IJ aan de noordkant van het station.
Zowel bovengronds als ondergronds is de nieuwe fietsenstalling in het Open Havenfront voor Amsterdam Centraal een wonder: logistiek, architectonisch en ruimtelijk gezien. Dat er 7000 fietsen in passen is voor Amsterdam nog niet vertoond. Dat het ook nog een verrassend lichte ruimte is, betekent een breuk met de donkere morsige stallingen van vroeger. Er is een nieuwe standaard neergezet.
Een tapis roulant, een luie roltrap zonder treden, leidt naar een immense hal met paddenstoelvormige kolommen. Ledlichtjes bij die kolommen geven aan waar wel en geen plaats is om de fiets te parkeren. Zo’n bewegende hellingbaan had de stallingen onder het Beursplein en Kleine Gartmanplantsoen ook kunnen gebruiken. De luie trappen daar zijn niet bepaald de makkelijkst beloopbare toegangen. Er is dus progressie in het stallingontwerp.
Het Rotterdamse bureau Wurck, dat verantwoordelijk is voor deze onderwater-stalling, heeft een paar verrassingen afgeleverd. Dat zijn om te beginnen de ronde verlichte uitsparingen in het plafond (oculi genoemd) waardoor met hulp van het Amsterdam Museum de geschiedenis van het water wordt verbeeld. Op de wand aan de kant van de Prins Hendrikkade strekt zich bijna 50 meter lang een wandkunstwerk met pixels van foto’s uit het museum die samen de groei van Amsterdam laten zien. Daglicht plonst binnen bij de afdaling via het tapis roulant. Je kunt de voetgangers op de kade zien flaneren. De lichte hal met de hoge ramen biedt een nieuw panorama op het voormalige Kadastergebouw, nu het Artotel. Aan de kant van het Centraal Station zijn twee wandplastieken van de kunstenaar Lex Horn geplaatst, die waren overgebleven uit het Swammerdaminstituut. Alsof de zwart-wit-grijze reliëfs voor de stalling zijn gemaakt, zo passen ze hier.
En nog zijn de verrassingen niet op: vanuit de stalling kunnen de fietsers droog en beschut doorlopen via een tunnel naar de metro- en stationshal. Ook daar valt daglicht binnen via een uitsparing in het beton. Hoe comfortabel wil je het hebben? Bij dat comfort hoort een nieuwe, snelle manier van inchecken met een fietstag, een label dat op de fiets wordt geplakt, waardoor je de fiets zonder ov-chipkaart en bankpas kunt parkeren. Dat label is ook geldig in de andere nieuwe stallingen bij het centrum. En verder is er een dynamisch informatiebord dat aangeeft hoeveel en waar nog plekken vrij zijn.
Wat jaren lang een hopeloze bouwput was, omringd door schuttingen en bouwketen, is ineens veranderd in het aloude nu opgepimpte Open Havenfront. De openbare ruimte heeft een Barcelonese allure gekregen. Brede met natuursteen belegde kades omringen het bekken, de rondvaartboten van Lovers liggen aan houten steigers. Het is bijna niet meer te geloven dat op die plek stadsbussen aanlegden en het autoverkeer langs zoefde. Er is beloofd in het masterplan van De Entree dat er meer bomen worden geplant langs de randen – het is nu nog kaal en stenig.
Er is niet alleen progressie in de architectuur van stallingen maar ook in de aankleding van de openbare ruimte. Eindelijk is er een fatsoenlijke integratie van de boven- en ondergrond, van water en bestrating. Dat is eveneens het geval bij het Kleine Gartmanplantsoen en het Beursplein waar de toegangen naar de stallingen zo vloeiend uit het maaiveld ontspringen, dat je het wel uit je hoofd laat de fiets op de straat te parkeren.
Wurck heeft ervaring met dit soort complexe opgaven. Ze bewegen zich op het snijvlak van stedenbouw en infrastructuur. In hun portfolio komen voetgangerstunnels en -bruggen voor, een ecoduct, een stationsplein en een park. Bij de metrohalte De Pijp ontwierpen ze in 2018 twee fietsparkeergarages die toegankelijk zijn vanaf de Ceintuurbaan en de Jan van der Heydenstraat. Het doel is net als bij Amsterdam Centraal: de fiets zoveel mogelijk van het maaiveld halen.
Met die 7000 plaatsen onder het Open Havenfront zijn we er nog niet. Aan de noordzijde van het station gaat onder het IJ een langwerpige stalling open (planning half februari), ontworpen door VenhoevenCS met plaats voor 4000 fietsen. Op zich is dat een lastige want langwerpige ruimte en dus met twee toe- en uitgangen aan de kop. Het bureau van Venhoeven ontwierp een kolomvrije ruimte van 230 meter lang bovenop de metrobuis en met een boulevard op het dak. Daglicht dringt via het plafond door in de stalling.
Het bijzondere van de constructie is dat alle bouwelementen en betonnen bakken elders in de haven zijn gefabriceerd en op de plek zelf op een drijvende plaat worden geassembleerd. Zo kon de scheepvaart ongehinderd doorgaan.
De crux van een geslaagde ondergrondse stalling is dat de fietser verleid moet worden af te dalen. Dat moet bij beide garages niet zo moeilijk zijn. De hal aan de westkant van de stalling onder het Open Havenfront is zo royaal en zo smaakvol vormgegeven dat de afdaling geen obstakel hoeft te zijn. Je moet alleen vrezen dat de kades rondom in de zomer uitnodigend werken voor rugzaktoeristen. Te uitnodigend. Handhaving is ook in dit geval weer een sleutelwoord om te voorkomen dat er misbruik van de ruimte ontstaat.
Met de fietsenstallingen is weer een hoofdstuk van het knooppunt Amsterdam Centraal afgesloten – totdat het station zelf weer aan bod komt. Hoe noodzakelijk deze faciliteiten zijn, bewijst het leger aan fietsen dat bij de fietsflat en aan de IJ-kant alleen maar lijkt toe te nemen. Het wordt nog een hele klus om die los te knippen en af te voeren.
Bij alle gejuich is er een maar: in de nieuwe stalling is geen plaats voor bakfietsen en scooters, en kan de elektrische fiets niet worden opgeladen. Bij de aanbesteding van de stalling in 2016 was dat nog geen issue.