De Elfendansstraat met openbare bloembakken
De Kolenkitbuurt in West was lange tijd het afvoerputje van de stad met criminaliteit en chronische armoe. Tochtige en veel te kleine woningen werden in bijna 20 jaar tijd vervangen door een divers aanbod, aangesloten op de stadsverwarming. Onlangs werd het noordelijk veld feestelijk opgeleverd.
Een eengezinswoning van ruim 170 vierkante meter bruto vloeroppervlak? Kom daar eens om in Amsterdam. En toch staan er 62 van in het zogeheten middenveld van de Kolenkitbuurt in Amsterdam-West. Bedacht en bedoeld voor grote (allochtone) gezinnen die door hun specifieke woonwensen (gescheiden keuken, aparte wc’s) wat meer armslag nodig hebben dan de gemiddelde yup. Die XL-woningen zijn koop, sociale huur is met120 vierkante meter iets kleiner.
Al zeker twintig jaar is Eigen Haard met stedenbouwkundige Sjoerd Soeters bezig met de transformatie van deze buurt tussen Bos en Lommerweg en Wiltzanghlaan. De buurt krabbelde uit een diep dal met criminaliteit op straat en achter de deur, werkloosheid en chronische armoe. Het was twee voor twaalf. Politicus Felix Rottenberg maakte 25 jaar geleden een serie documentaires over en vanuit de Akbarstraat die aantoonden dat de sociale cohesie aan het verkruimelen was. Voorzieningen als buurtwinkels verdwenen, de Paulusschool veranderde in een islamitische basisschool.
Sinds 2005 zijn blokken stukje bij beetje gesloopt en vervangen door nieuwbouw. Eind april werd het laatste noordelijke deel – bij het Lidewijpark en het Johan Cruyff Court – feestelijk overgedragen aan de buurtbewoners, het sluitstuk van een ingrijpende stedelijke vernieuwing. Vermoedelijk is het voor het laatst dat zo’n integrale operatie in Amsterdam tot een goed einde is gebracht. Met integraal wordt bedoeld de samenhang tussen openbare ruimte, speelplaatsen, parkjes, scholen en woningen in alle soorten en maten. Encroachment – zo heet het begrip dat is toegepast, de zachte overgang tussen de private woning en de straat in de vorm van een ommuurde plantenbak. De Elfendansstraat die halverwege een zwenking maakt is in de ogen van Soeters een perfect voorbeeld van een stedelijke straat zoals die moet zijn. Het perspectief wisselt voortdurend, puien springen in of steken vooruit. Vergeet de slaapverwekkende Marnixstraat waar geen einde aan lijkt te komen. Dit is het ideale woonerf 2.0 waar kinderen autovrij kunnen spelen en buren elkaar kunnen ontmoeten.
Het heeft wat voeten in aarde gehad om dit erfstuk van stedenbouwkundige Van Eesteren volledig om te gooien. Nieuw West is min of meer heilig verklaard als relikwie uit de jaren vijftig van de vorige eeuw. Strokenbouw, langwerpige flats van vier verdiepingen, met groen als afscheiding. Woningbouwvereniging Rochdale beheert een deel van dergelijke flats aan de oostkant; het zal een hell of a job zijn om te isoleren, geluiddicht en comfortabel te maken. Aan de grootte van de woningen kan niet of nauwelijks getornd worden.
Midden in Kolenkit-midden staat nog een curiosum dat als jong monument onaantastbaar is, lage bejaardenwoningen met een schuine kap en een voor- of achtertuin. Goed dat zoiets bewaard blijft omdat het complex herinnert aan de idealen van 70 jaar geleden, een tuinstad waar gezinnen en gepensioneerden hun heil konden vinden.
De nieuwbouw is een breuk met de erfenis van Van Eesteren. Met een gloedvolle baksteen hebben architecten als Geurst & Schulze, Heren 5, Marlies Rohmer en Svetla Stefanova een welhaast chique wijk uit de grond gestampt die neigt naar Amsterdamse School. De vensters zijn gevat in robuuste gemetselde kaders. Gezinnen hebben de beschikking over royale balkons die bijvoorbeeld aan het Nannoplein zijn afgeschermd met leverkleurige zeildoeken. Het laatste dat je wil, zijn rietmatten of plastic doeken die het beeld verstoren. Met name de balkons van Stevanova, in het recent gebouwde deel met als namen Flierefluiter en Bouwmeesters, zijn ingenieus. Een glasplaat die opgaat in de baksteen afscheiding, zo behouden de bewoners hun privacy en uitzicht.
Het is stedenbouw waar een strikte regie haar vruchten heeft afgeworpen. De kleintjes tot 6 jaar hebben het Nannoplein als domein, met speeltoestellen die afgescheiden zijn door heggetjes en banken. Moeders kunnen vanaf de balkons toezicht houden op hun kroost. De oudere jeugd kan zich weer uitleven op het Johan Cruyff Court.
Hoe is zo’n project betaalbaar uit te voeren? Peter Visser, 20 jaar lang projectleider namens Eigen Haard, onthult het geheim. Door het parkeren niet in ondergrondse garages te regelen maar in binnenhoven tussen de woningen. Beetje regulering is wel geboden. Plaats niet de auto met de achterkant tegen de woning anders vliegen de uitlaatgassen de woning in.
In zo’n allochtone buurt is een detail van belang, iets dat het aanzien kan maken of breken: de plaatsing van de schotelantenne. Liever niet op de esthetisch uitgevoerde balkons. Het compromis is gevonden op het platte dak: 15 gezinnen delen dan een schotel met een station waar ze een abonnement op hebben. Zo ontmoet Amsterdam-Kolenkit op subtiele manier de Zuidelijke Atlas.