Zo dat is verwarrend. Wonen in de Jacob is niet hetzelfde als Wonen in de Nieuwe Sint Jacob. De eerste Jacob is een nieuw woonblok in Slotervaart, de tweede staat in de Plantagebuurt en wordt binnenkort opgeleverd. Wil de Ware Jacob opstaan?
We concentreren ons op de Nieuwe Sint Jacob, dat de plaats inneemt van het verpleeg- en verzorgingstehuis Sint Jacob. Dat gebouw dateert uit 1983 maar heeft het niet lang uitgehouden. Vijf jaar geleden werd het tehuis van de architecten Peeters en Boogers al gesloopt. Er is vermoedelijk niemand die daar een traan om heeft gelaten, zo detoneerde de instelling in de deftige Plantagebuurt. Anderhalve eeuw stond op die plaats al het rooms-katholieke oude mannen- en vrouwenhuis in een bouwstijl die doet denken aan het Binnengasthuis of Wilhelminagasthuis. De omvang van het complex was indrukwekkend: alleen het Rijksmuseum was een tiental meters groter.
Toen de Sint Jacob met de patroonheilige als beeld bij de ingang werd ingewijd in 1983, bleef een kapel op het binnenterrein gespaard. Dat was en is een gemeentelijk monument. Een actie om het hele complex ooit tot rijksmonument uit te roepen, mislukte. Vermoedelijk verklaart dat het gesol met het tehuis waarvan we nu nog getuige zijn.
Net als het Amstelhof (tegenwoordig Hermitage) moesten de bejaarde en zieke bewoners verkassen, en zo kwam de Sint Jacob in handen van drie bouwers/ontwikkelaars die voorstelden het te veranderen in een complex voor senioren en/of zorgbehoevenden. Als architect werd Pi de Bruijn ingeroepen, die wel raad weet met ingewikkelde opgaven. Zie de transformatie van ‘zijn’ Tweede Kamer, het stedenbouwkundig plan voor de Zuidas en – heel lang geleden – de zijvleugel van het Concertgebouw. Het plan van De Bruijn bracht de buurt op de barricaden die zijn tekeningen aanvocht tot de Raad van State. Algemeen oordeel: te kolossaal, een dissonant in de Plantage en een ingang van de parkeergarage aan de Plantage Miuidergracht waar dat straatje niet op berekend is.
De Bruijn diende zich telkens te verantwoorden voor de welstandscommissie die bleef zuchten en kreunen over de minieme aanpassingen. De architect staat bekend om zijn charme tijdens dit soort sessies. Grootste bezwaar was de bouwhoogte die de normen ter plaatse overschreden. En dan waren er andere bedenkingen, zoals de invulling van de plint met commerciële gebruikers en de beoogde doelgroep. Ook nu nog geeft Traject dat de bouw heeft begeleid, toe dat ‘de commerciële functies onduidelijk zijn’ en kan het zomaar zijn dat er ook jonge en veel jongere senioren zich vestigen in de aantrekkelijke, riante appartementen. Zicht op de flamingo’s in Artis, wie wil dat niet?
Inmiddels is het kinderdagverblijf uit het Hubertushuis dat een van de commerciële ruimtes zou betrekken, afgehaakt omdat ouderen het gejoel van kinderen op het binnenterrein moeilijk zouden verdragen. Jammer, want er moet veel, heel veel plint worden gevuld in dit carrévormige complex. Om nou te zeggen dat dat een fraaie plint is met zijn zwartgrijze paneeldeuren, nee.
Is de Nieuwe Sint Jacob een verbetering ten opzichte van de oude Jacob? Ook al is niet alles klaar – de binnentuin van Piet Oudolf moet nog worden aangelegd – moet het antwoord ronduit ontkennend luiden. Er is sinds jaren niet zo’n liefdeloze dissonant toegevoegd aan het Amsterdamse vastgoed. De detaillering is matig tot slecht met balkonnetjes waar witte tegels getrapte richels vormen en daarboven een zielig glasplaatje. Je zult als kwieke oudere immers te ver voorover leunen. De kleur en het type baksteen is ontmoedigend, vaal en bovendien ontsierd door witte uitslag. Het silhouet is ongeïnspireerd met hier en daar een schuine kap waarin een balkon is uitgespaard. De galerijen aan weerszijden van de binnenhof zijn de saaiste die sinds de jaren tachtig zijn gerealiseerd.
De voormalige kapel uit 1866 zal dienen als een ontmoetingsplek voor de toekomstige bewoners, en heeft een monumentaal interieur waaraan weinig verpest kan worden. De binnentuin zal overdag publiek terrein zijn, maar ontbeert een doorgang van Plantage Middenlaan naar Muidergracht. Een buurtbewoner heeft een lichtkrant op zijn of haar raam geplaatst waar de worden ‘Lelijk’, ‘Lomp’ en Armzalig de revue passeren. Het is een noodkreet die te laat komt, want het kalf is verdronken en de put is gedempt.
De Ware Jacob is niet opgestaan in de Plantagebuurt en dat heeft de buurt niet verdiend. Hier had allure, Parijse allure, moeten verrijzen. Dit levensloopbestendige gebouw is een