Vanaf 1 september kunnen de studenten aan de UvA terecht in de nieuwe bibliotheek op het Binnengasthuisterrein. Daarvoor is het oude ziekenhuis van eind 1900 grondig verbouwd met respect voor de historie. Klapstuk is het atrium met daarin de Boom der Wijsheid dat een reusachtig glazen dak torst.
Dat is nou jammer. Dat de adembenemende bibliotheek van de UvA op het Binnengasthuisterrein alleen toegankelijk is voor de studenten (ok, er worden in de nabije toekomst rondleidingen georganiseerd). Jammer 2: dat de geimplodeerde koepel slechts buiten op twee plekken te bewonderen is. Een uitsteeksel mocht van Monumentenzorg niet. Geimplodeerd: dat de kelk van glas in het atrium, als kruin van een boom, die het regen opvangt en via een stelsel van buizen opvangt en afvoert. En vervolgens de toiletten spoelt.
De UB vervangt twee bibliotheken – het Singel en het PC Hoofthuis – en die zijn samengevoegd in een complex op het Binnengasthuisterrein. Dit is het domein voor de Geesteswetenschappen. Eerst een stukje historie: ruim 14 jaar geleden dreigde dit voormalige ziekenhuis, ooit het grootste van Amsterdam, gesloopt te worden voor nieuwbouw, als architecten waren aangezocht Cruz y Ortiz. Zij zijn bekend van de nieuwe entree van het Rijksmuseum. Protest van de buurt. De Raad van State besliste dat dit niet mocht gebeuren. De opdracht verschoof naar MVSA die met Andre van Stigt een renovatie- en rehabilitatieproject inging. Gelukkige bijkomstigheid: het ziekenhuis werd tot rijksmonument verklaard. Andre van Stigt, wat zou Amsterdam zonder hem moeten – met zo’n staat van dienst aan opgeknapte monumenten: Entrepotdok, Conservatorium Hotel, Willemspoort, de lijst is oneindig. MVSA is bekend van Berghaus in West en het veel bediscussieerde Diamond Boutique Hotel aan het Kleine Gartmanplantsoen.
Het Binnengasthuis herbergt de Tweede Chirurgische Kliniek en het Zusterhuis, een complex met ziekenzalen in en eclectische stijl ontworpen door Frans Poggenbeek rond 1900. In de tralies van de balkons zijn art nouveau-elementen terug te vinden.
Die status van rijksmonument maakte de opgave er niet makkelijker op. Een noodzakelijke fietsenkelder, monumentale details zoals de balustrade, trapleuningen, een trappenhuis dat ooit dienst deed als beddenlift, en niet te vergeten de balkons waar op de patiënten frisse lucht konden inademen. Dat was uniek voor die tijd. De UB van de UVA is met andere woorden een uiterst complex geheel, een duizelingwekkend labyrint. Het is maar goed dat architecten en planners het complex in vleugels hebben onderverdeeld met aanduidingen. Anders zou het zomaar kunnen dat een student uit een van studievertrekken of zalen moet worden wakker geschud.
Van buiten is niets te zien van deze ingreep, afgezien van de hoek op de Nieuwe Doelenstraat en de Binnengasthuisstraat. Tekst: Lees maar, er staat niet wat er staat, van Marinus Nijhoff en dat gecalligrafeerd in allerlei talen en lettertypes, in brons gefreesd. Ontwerp van Erik van Blokland. Zoals in het hele gebouw historie en de tijd van nu elkaar ontmoeten, zo is dit de kruisbestuiving tussen grafische vormgeving en architectuur. Het is gedoemd een van de meest gefotografeerde plekken in de binnenstad te zijn. Het is niet alleen decoratief, binnen vormt het ook een scherm tussen de bibliotheek en de overburen, te vergelijken met de half transparante afscheidingen in de islamitische architectuur, waardoor vrouwen onbespied gasten konden bekijken. Dit scherm had tien jaar geleden niet gerealiseerd kunnen worden – in die zin is het een geluk dat de verbouwing zo lang heeft geduurd.
De kleur van de kozijnen: dat is een bijzonder soort olijfgroen die in het gebouw van 1898 voorkwam, bleek bij kleuronderzoek. Laten we blij zijn dat het niet het suf makende grachtengroen is geworden. De vroegere snijzaal is getransformeerd tot een auditorium en filmzaal die wel comfortabeler is gemaakt door er rijen banken uit te verwijderen. De mens is een eeuw tijd immers een stuk langer geworden. Maar het klapstuk is het atrium, vroeger een binnenplaats, waar een wit metalen boom oprijst, nota bene uitgerust met bordessen waar studenten ook kunnen studeren of overleggen. De Boom der Wijsheid is de doopnaam en het is de hoop dat die vruchten afwerpt. Deze boom herbergt een sculpturale trap die de etages ontsluit.
Voor 1100 studenten is plaats in deze bibliotheek die deel uitmaakt van de campus, terwijl de universiteit maar liefst 40000 studenten kent. Het hoeft geen verwondering te wekken dat het een stormloop zal worden als op 1 september de poorten opengaan. Reserveren lijkt verplicht, want de stemmige bibliotheken en boekenkasten aan de wand zijn uitnodigend.
Er is zelfs een dakterras
Maar vind je zo’n bibliotheek met studiezalen in verschillende groottes, met een torenkamer voor een klein rendez-vous, met een dakterras rond de koepel? Het is dwalen over het gereconstrueerde en gerepareerde terrazzo, het is uitpuffen op een van de vele rode banken – die ook nog een akoestisch effect hebben. Je zou zomaar zin hebben om weer te gaan studeren.