Het derde Startblok in Amsterdam is sinds kort in gebruik genomen aan de Wormerveerstraat in de Spaarndammerbuurt. Opnieuw is de Amsterdamse School een richtlijn geweest, maar in hoeverre?
De school aan de Wormerveerstraat was – toen de leerlingen er al uit waren – een kunstenaarsparadijs. Nou ja, ateliers waar de zon veel te uitbundig in doordrong, lange betegelde gangen en trappenhuizen waar geen eind aan kwam. Liften, no way in dit gebouw uit de jaren zeventig. Helemaal volmaakt was het niet.
Het had wel iets, dat strakke schoolgebouw met de herkenbare hoge lokalen en de wrakkige toiletten met woeste graffiti op de deuren. Hoge potten en zeeptuimelaars, niet te vergeten. Maar ja, hoe gaan die dingen? De andere school, verderop in de Krommeniestraat, maakte enkele jaren geleden al plaats voor het Spaarndammerhart. Inmiddels is dat een meermaals bekroond woonblok met een begroeide binnentuin. Dat de school aan de Wormerveerstraat dat voorbeeld zou volgen, was niet meer dan logisch. Maar in welke vorm? Opnieuw een imitatie van de Amsterdamse School? Een vervolg op het Spaarndammerhart?
Het antwoord op al die vragen is tweeledig. Ja en nee. Hoewel Kenk Architecten het idioom van de Amsterdamse School hebben gevolgd, zijn ze niet in de valkuil getrapt door er een nabootsing van gemaakt te hebben. Immers, de buurman, van Michiel de Klerk, aan het Spaarndammerplantsoen, is een van de sterkste ensembles van de Amsterdamse School door zijn verschillende kleuren baksteen, ronde uitstulpingen en boogvormige vensters.
In hun verantwoording bij het Startblok Wormerveerstraat schrijven Kenk dan ook, dat ze niet wilden concurreren met De Klerk. Dat ze een meer rationeel, neutraal gebouw wilden neerzetten en dat ze de hoek hebben opgevat als een stoomlocomotief die een aantal wagons voortrekt. Die wagons is het Stadsblok dus. Dat heeft een repeterende gevel die door de verticale ribben van opzij gezien een gesloten indruk maakt. Streng en strak: het lijkt een gepast antwoord op de uitbundigheid van De Klerk.
Maar eerst: het fenomeen Startblok. Dit is de derde uitvoering van een concept, bedacht door De Key. De eerste twee staan in de Riekerhaven en Elzenhagen. Honderd starters en statushouders vinden in de Wormerveerstraat onderdak in betrekkelijk kleine studio’s met de bedoeling dat ze voorzieningen delen, dat ze zo een community opbouwen en onderhouden, en dat ze vandaaruit doorstromen naar ‘gewone’ appartementen. Blijkens de getuigenissen lukt dat heel behoorlijk. Er zijn relaties uit voortgekomen, carrières.
Cruciaal voor een Startblok is namelijk een gemeenschapsruimte en de verdeling van taken: er is een schoonmaak coördinator, een ‘feestcommissie’ en iemand die aanspreekbaar is voor de buurt.
Dat lijkt in de Spaarndammerbuurt geen overbodige luxe want voor het eerst staat een Startblok in een bestaande buurt met een uitgesproken sociaal karakter. Daar speelt Kenk op in door brede glazen deuren met horizontale houten grepen, met daarachter de centrale hal over de volle breedte van het pand, een zwart-witte muurschildering en de gang in de achterbouw. Startblok heeft in dit geval een T-vormige plattegrond. Die witte gangen en stalen trappen ademen nog de geest van de vroegere school en dat geldt helemaal voor de vleugel aan de tuinkant. Zo ritmisch als de voorkant aan de straat is, zo onuitgesproken is de achterkant. De bewoners hebben daar de beschikking over een gemeenschappelijke tuin en een eigen terrasje, niet verkeerd voor nieuwe Nederlanders. Die tuin is ommuurd met vierkante uitsparingen, want anders zou je denken dat je in een klooster of gevangenis zou zijn beland.
Wat maakt het Startblok tot een vervolg op de Amsterdamse School? De warmbloedige rode baksteen die slechts minimaal voorkomt bij De Klerk, verwijst daarnaar, maar ook de afwisseling van horizontaal en verticaal metselwerk. Wat de gevel plastisch maakt zijn de uitspringende gemetselde ribben die van de gevel lijken af te druipen en de natuurstenen omlijsting van de vensters op de begane grond. De grijsblauwe kleur harmonieert met de blauwe deuren van het naburige blok.
Het is opmerkelijk dat architecten en opdrachtgevers de Amsterdamse School hebben herontdekt als inspiratiebron, hoewel dat in de Spaarndammerbuurt niet verwonderlijk is. Want dat was 50 jaar geleden wel anders. Zie de weinig opwekkende stadsvernieuwing uit de jaren tachtig. Dat de revival nu verwondert, is opvallend, er is een gebrek aan vaklieden en de prijs van bouwmaterialen is hoog. In dat opzicht is het derde Startblok al een hele overwinning op de malaise.
