Sluipenderwijs is het complex Lieven in de Delflandpleinbuurt uitgegroeid tot een van de grootste van Amsterdam: 1200 woningen in verschillende grootte zijn sinds 2017 gerealiseerd. De nieuwste zijn begin deze maand aan de huurders overgedragen.
Bestaat er zoiets als vooruitgang in de architectuur? Er zijn mensen die stellen dat vroeger alles beter was, de Amsterdamse School, de grachtengordel, de Art Nouveau. Daar staan andere meningen tegenover – er wordt duurzamer, energiezuiniger en vooral veel gevarieerder gebouwd dan 50 jaar geleden.
Een voorbeeld van het laatste is goed te zien in Slotervaart. Nergens in Amsterdam, Zuidoost misschien uitgezonderd, is de transitie van oud naar nieuw zo zichtbaar als daar. Straten liggen omgewoeld, blokken worden neergehaald.
Als ergens een slag plaatsvindt tussen de oude en nieuwe samenleving is het wel in Nieuw-West en wel heel specifiek in het kwadrant tussen de Maasluisstraat, Rijswijkstraat, Voorburgstraat- en de Overschiestraat. Dit was ooit het paradijs van het Nieuwe Wonen, strokenbouw met plantsoenen ertussen, een droom voor veelal arbeidersgezinnen en mensen die de bedompte 19e eeuwse panden ontvluchtten. Lucht en licht, ruimte en zon en groen. Kom daar eens om in de Pijp.
De bevolkingssamenstelling is veranderd. De sociale klasse van weleer is verhuisd naar Purmerend en de bestaande woningen voldoen niet meer aan de BREAAM-eisen, goed geventileerd, geisoleerd, duurzaam, circulair en wat niet al. Met de huidige energiecrisis is het voor de huidige bewoners bijna onmogelijk rond te komen in een tochtige woning met enkel glas.
Het is een ambitieuze opdracht die woningbouwvereniging Lieven de Key zich heeft gesteld in deze buurt. Maar liefst 1200 woningen en studio’s worden hier vanaf 2017 gebouwd totdat Lieven in 2023 klaar zal zijn. Daarvoor zijn stroken portieketagewoningen gesloopt. Alleen in de Maasluisstraat staat nog zo’n blok, als een relikwie uit een voorbije tijd, een stukje archeologie.
Lieven bestaat uit zeven segmenten die uiteindelijk voor elk wat wils moet bieden. Alleen dat al is een breuk met de wederopbouwperiode, die werd gekenmerkt door monocultuur en monotonie. In het eerste plandeel van Lieven meten de studio’s maximaal 25 vierkante meter. De vleugel aan de Maassluisstraat is vooral bestemd voor (internationale) studenten die met een inschrijving aan de UvA een woning kunnen huren. Arons & Gelauff hebben niet alleen de blokken ontworpen maar ook het stedenbouwkundig plan voor hun rekening genomen. Twee opengewerkte blokken die ten opzichte van elkaar gespiegeld zijn, is het concept. In het hart een aantrekkelijke tuin met hoogteverschillen en wilde planten. Er loopt zelfs een wadi door het terrein die door de helse zomer volledig is uitgedroogd: de bedoeling is wel dat hier het regenwater zal worden opgevangen.
Wadi in de binnentuin, maar drooggevallen in 2022
Het oostelijk deel staat er al een paar jaar. Recentelijk is het westelijk deel (Lieven 6-8) tussen de Rodenrijsstraat en Overschiestraat opgeleverd, volledig ontworpen door KENK Architecten. Dat beide architectenbureaus een voorliefde hebben voor de gespikkelde en gevlekte baksteen, blijkt uit elke voeg, maar KENK heeft er een monumentale touch aan toegevoegd. De dubbelhoge plint wordt een margezone genoemd, een kruising van privé en openbaar gebied, waar ruimte is voor een grand café en een multifunctionele zaal met een overdekt terras.
Het slimme aan het stedenbouwkundig plan is dat Lieven door de hoogteverschillen en het gebruik van diverse kleuren baksteen niet massaal oogt, terwijl het toch een omvangrijk complex is. Het is vermoedelijk een van de grootste woongebouwen in Amsterdam. De afwerking en detaillering is zorgvuldig: houten plafonds in de entrees en galeries, een sierlijk hek dat de doorgang afsluit, gesloten balkons naast glazen balustrades. Dat het laatste niet werkt, blijkt maar weer uit de rietmatten ter afscheiding. Vooral in het oudste deel, Lieven 2 en 3 wordt de privacy op de proef gesteld.
Typerend voor de architectuur van nu is dat de nadruk ligt op gemeenschappelijkheid. De bewoners van de kleinste studio’s moeten zelfs badkamer en keuken delen, in het nieuwste deel Lieven7 is er meer plek voor gezinnen en tweepersoonshuishoudens. Daarmee is de breuk met de eenvormigheid van de vroegere bouw een feit. En niet alleen dat: ook de monocultuur die de samenleving van Nieuw West bepaalde, is met deze radicale transformatie tot stilstaan gebracht.
Gelukkig is niet elk ingrediënt van het Amsterdams Uitbreidingsplan weggevaagd want ook de strokenbouw is deel van de geschiedenis. Lieven voegt er een nieuw hoofdstuk aan toe en vormt het bewijst dat er vooruitgang bestaat en een nieuwe invulling kan worden gegeven aan het begrip samenleving.